İŞ SAĞLIĞI VE PSİKOSOSYAL RİSKLERİN ÖLÇÜMÜ

İş Sağlığı ve Güvenliği içinde uzun süre boyunca belki de hiç akla gelmeyen ya da ihmal edilen faktör psikolojik boyut olmuştur. Ancak biyo psiko sosyal yaklaşım içinde holistik bakış açısı geliştikçe iş sağlığı alanını da etkilemesi kaçınılmazdır. Özellikle Covid 19 sonrası psikososyal etmenler ve iş sağlığı açısından riskleri daha çok dikkat çekmiştir.  

Aslında insana ve sağlık sorunlarına ya da iyi olma haline  benin deyimim ile BBR Beden Beyin Ruh üçlemesi ile bakmak zorundayız.

İş yeri hekimleri ise bilim insanı olarak kanıta dayalı ve ölçekler ile çalışmak zorundadır. Psikososyal risklerin iş Sağlığı ve çalışma ortamı açısından değerlendirilmesi de böyle olmalıdır. Bu konuda farklı ölçekler var ancak bu yazı için örnek olarak Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği seçilmiştir. Sorular farklı boyutlarda işlenmiş, birçok açıdan ele alınmaya çalışılmış gibi geldi. Ya da sorular beğenildi diyelim. Ölçeğin açıklaması, puanlama yöntemi ve tabloların fotoğrafları Şahan C. YL tezinden (1) olduğu gibi aktarılmıştır. Soruların kullanmak isteyenler tarafından istedikleri formata çevrilebilmeleri için Word ile yeniden yazımı da sunulmuştur.

İş sağlığı alanı giderek daha da detaylanırken ya da detaylanmak ve bilim dalı olarak kabul edilmek zorunda iken  BBR (Beden Beyin Ruh üçlemesi)ya da diğer deyim ile BPS (Biyopsikososyal) yaklaşımlar göz ardı edilemez.

‘’KOPSOR Ölçeği Puanlama Yöntemi (1)

Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği 20 boyuttan oluşmaktadır. Her bir boyut,

boyutta yer alan sorular ve her bir sorunun puanlaması Tablo 8'de sunulmuştur.

Puanlamada her bir boyutun puanlaması kendi içinde değerlendirilecektir. Bu nedenle her bir

boyut, bağımsız ve standart bir yöntemle ayrı ayrı puanlanmış ve toplam puan, bu değerler

üzerinden belirlenmiştir. Her bir maddenin bölüm puanına katkısının eşit olması ilkesi

benimsenerek madde puanları belirlenmiştir. Madde puanlamasında iş doyumu 1-4 Likert

ölçeği şeklinde puanlanırken, diğer tüm boyutlar 1-5 Likert ölçeği şeklinde puanlanmıştır.

''Sosyal ilişkiler'' boyutundaki ''Arkadaşlarınızdan izole olarak mı çalışırsınız?'' maddesi

puanlama yapılmadan önce ters kodlanmalıdır. Diğer tüm maddelerde en düşük puan

psikososyal riskin en az olduğu, yüksek puan ise psikososyal riskin en yüksek olduğu çalışmayı göstermektedir.

KOPSOR ölçeği sorularının %50'den fazlasının yanıtlanmaması durumunda katılımcı

çalışmadan çıkarılır. Ölçek sorularının bazılarının yanıtlanmadığı durumlarda ise eksik

sorunun puanı, katılımcının ilgili boyuttaki diğer sorulara vermiş olduğu puanların ortalaması

alınarak hesaplanır. Boyut toplam puanlarının ortanca değerine göre kesim noktası alınır ve

boyutlardan alınan puanlar yüksek ve düşük olarak değerlendirilir. Buna göre yüksek puan

ilgili boyuttaki psikososyal riskin yüksek ya da düşük olduğunu belirtir.’’

 

 

 

 

 

BOYUT SORU PUAN

 

Nicel Talepler

1. Çok hızlı çalışmak zorunda kalır mısınız? 1-2-3-4-5

2. İş yükünüz eşit dağıtılmadığı için birikir mi? 1-2-3-4-5

3. Tüm görevlerinizi tamamlamak için zamanınızın yetmediği ne sıklıkla olur? 1-2-3-4-5

4. Fazla mesai yapmak zorunda kalır mısınız? 1-2-3-4-5

 

Bilişsel Talepler

1. Çalışırken çok fazla şeye dikkat etmek zorunluluğunuz var mı? 1-2-3-4-5

2. İşiniz çok fazla şeyi hatırlamanızı gerektirir mi? 1-2-3-4-5

3. İşiniz yeni fikirler ortaya koymanızı gerektirir mi? 1-2-3-4-5

4. İşiniz zor kararlar vermenizi gerektirir mi? 1-2-3-4-5

 

Duygusal Talepler

1. İşiniz sizi duygusal olarak rahatsız edici durumlara sokar mı? 1-2-3-4-5

2. İşiniz size duygusal olarak bir yük getirir mi? 1-2-3-4-5

3. İşinize duygularınızı katar mısınız? 1-2-3-4-5

 

Duygularını Gizleme

1. İşiniz görüşlerinizi saklamanızı gerektirir mi? 1-2-3-4-5

2. İşiniz duygularınızı saklamanızı gerektirir mi? 1-2-3-4-5

 

Duyusal Talepler

1. İşiniz gözlerinizin çok net ve keskin görmesini gerektirir mi? 1-2-3-4-5

2. İşiniz el, kol hareketlerinizi dikkatlice yapmanızı gerektirir mi? 1-2-3-4-5

3. İşiniz sürekli dikkat gerektirir mi? 1-2-3-4-5

4. İşiniz tamamen hatasız çalışmanızı gerektirir mi? 1-2-3-4-5

 

İşe Etki

1. İşinize ilişkin büyük oranda etki gücünüz var mı? 1-2-3-4-5

2. Çalışma arkadaşını seçme konusunda söz hakkınız var mı? 1-2-3-4-5

3. Size verilen iş miktarını belirlemede etkiniz olur mu? 1-2-3-4-5

4. İşinizde NE yapacağınıza siz karar verebiliyor musunuz? 1-2-3-4-5

 

Gelişme Olanağı

1. İşinizde çeşitli görevleriniz var mıdır? 1-2-3-4-5

2. İşiniz insiyatif almanızı gerektirir mi? 1-2-3-4-5

3. İşinizde yeni şeyler öğrenme olanağınız var mıdır? 1-2-3-4-5

4. İşinizde becerilerinizi ya da uzmanlığınızı kullanabiliyor musunuz? 1-2-3-4-5

 

İşte Özgürlük Derecesi

1. İşe ne zaman ara vereceğinize karar verebiliyor musunuz? 1-2-3-4-5

2. Yıllık izin zamanınız yaklaşık olarak isteğiniz doğrultusunda mı belirlenir? 1-2-3-4-5

3. Arkadaşınızla kısa bir sohbet için işinize ara verebiliyor musunuz? 1-2-3-4-5

4. Kendi işiniz için yarım saatliğine özel bir izin almadan işyerinden

ayrılabilir misiniz?  1-2-3-4-5

 

İşin Anlamı

1. İşinizi anlamlı buluyor musunuz? 1-2-3-4-5

2. Yaptığınız işin önemli olduğunu hissediyor musunuz? 1-2-3-4-5

3. Kendinizi işinizde motive ve ilgili hissediyor musunuz? 1-2-3-4-5

 

İşe Bağlılık

1. Çalışma yaşamınızın geri kalan kısmında bu işyerinde kalmak ister misiniz? 1-2-3-4-5

2. Başkalarına işyerinizi anlatmaktan hoşlanır mısınız? 1-2-3-4-5

3. İşyerinizdeki sorunların sizin de sorununuz olduğunu hissediyor musunuz? 1-2-3-4-5

4. İşyerinizin sizin için çok önemli bir yer olduğunu düşünüyor musunuz? 1-2-3-4-5

 

Öngörülebilirlik

1. İşyerinde önemli kararlar, değişiklikler veya gelecek planlarına ilişkin önceden size  bilgi verilir mi?  1-2-3-4-5

2. İşinizi iyi yapabilmeniz için gerek duyduğunuz bilgiyi alıyor musunuz? 1-2-3-4-5

 

Rol Açıklığı

1. İşyerinizde tam olarak ne kadar söz hakkınız olduğunu biliyor musunuz? 1-2-3-4-5

2. İşinizin amaçları belirli midir? 1-2-3-4-5

3. Hangi alanların kesin olarak sizin sorumluluğunuzda olduğunu biliyor musunuz? 1-2-3-4-5

4. İşinizde sizden beklenenleri tam olarak biliyor musunuz? 1-2-3-4-5

Rol Çatışması

1. İşyerinizde bazı kişilerin kabul ettiği bazılarının kabul etmediği işler yapıyor musunuz? 1-2-3-4-5

2. İşinizde size çelişkili talepler geliyor mu? 1-2-3-4-5

3. Bazen başka türlü yapılması gerektiğini düşündüğünüz şeyleri yapmak zorunda                                      kalıyor musunuz?1-2-3-4-5

4. Bazen size gereksizmiş gibi görünen şeyleri yapmak zorunda kalıyor musunuz?1-2-3-4-5

Liderlik Kalitesi

1. Bir üst amiriniz size göre ne ölçüde her bir çalışan için yeterli gelişme fırsatı sağlar?  1-2-3-4-5

2. Bir üst amiriniz size göre ne ölçüde çalışanların işinden memnun olmasına öncelik verir?  1-2-3-4-5

3. Bir üst amiriniz size göre ne ölçüde iş planlaması konusunda iyidir? 1-2-3-4-5

4. Bir üst amiriniz size göre ne ölçüde çatışmaları çözme konusunda iyidir? 1-2-3-4-5

 

Sosyal Destek

1. İş arkadaşlarınızdan ne sıklıkta yardım ve destek alırsınız? 1-2-3-4-5

2. İş arkadaşlarınız sizin işle ilgili sorunlarınızı dinlemeye ne sıklıkta istek duyar? 1-2-3-4-5

3. Bir üst amirinizden ne sıklıkta yardım ve destek alırsınız? 1-2-3-4-5

4. Bir üst amiriniz sizin işle ilgili sorunlarınızı dinlemeye ne sıklıkta istek duyar? 1-2-3-4-5

 

Geribildirim

1. İşinizi nasıl yürüttüğünüz ile ilgili olarak amiriniz sizinle ne sıklıkta konuşur? 1-2-3-4-5

2. İşinizi nasıl yürüttüğünüz ile ilgili olarak arkadaşlarınız sizinle ne sıklıkta konuşur? 1-2-3-4-5

 

Sosyal İlişkiler

1. Arkadaşlarınızdan izole edilmiş olarak mı çalışırsınız? (Ters kodlanacak) 1-2-3-4-5

2. Çalışırken arkadaşlarınızla konuşmanız mümkün mü? 1-2-3-4-5

Topluluk Duygusu

1. İşyerinde arkadaşlık ortamınız iyi midir? 1-2-3-4-5

2. İşyerinde arkadaşlarınız arasında iyi bir iş birliği var mı? 1-2-3-4-5

3. İşyerinizde kendinizi bir topluluğa ait hissediyor musunuz? 1-2-3-4-5

İş Güvencesizliği

Aşağıdakilerden kaygı duyar mısınız?

1. İşsiz kalmaktan? 1-2-3-4-5

2. Yeni bir teknolojinin kullanımı ile işsiz kalmaktan? 1-2-3-4-5

3. İşsiz kalırsanız yeni bir iş bulmanızın zor olmasından? 1-2-3-4-5

4. İsteğiniz dışında başka bir işe transfer olmaktan? 1-2-3-4-5

 

İş Doyumu

İşiniz ile ilgili aşağıda yazılanlardan ne kadar memnunsunuz?

1. İleriye yönelik beklentilerinizden. 1-2-3-4

2. Fiziksel çalışma koşulları 1-2-3-4

3. Yeteneklerinizin kullanılma şekli 1-2-3-4

4. Her şey dikkate alındığında genel olarak işinizden 1-2-3-4

 

 

KAYNAK

1. Şahan C., Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği'nin Türkçe'ye Uyarlanması 2016

Halk Sağlığı Yüksek Lisans Tezi T.C.  Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü