İş kazası hakkında yazmaya öncelikle farklı kurum ve kuruluşlar, yasalar ile alan yazından bazı tanımlar ile başlayacak olursak:
- SGK ‘’İş kazası, kişinin çalışma hayatında 5510 sayılı Kanunda sayılan hallerden birinde meydana gelen ve sigortalıyı bedenen veya ruhen engelli hale getiren olaydır’’
- 6331 sayılı yasa ‘’ İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay’’ olarak tarif edilmiştir.
- DSÖ ‘’ Önceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre durmasına yol açan olay’’ olarak tanımlarken
- ILO ‘’Belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış belirli bir olay’’
- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununca sayılan iş kazası halleri ise şunlardır:
- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
- İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle
- Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
- Hizmet akdi ile çalışan emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
- Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,
- Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle meydana gelen olaylardır.’’ İş Kazası (sgk.gov.tr)
- Alan yazından
- ‘Sigortalının işveren otoritesinde bulunduğu sırada gördüğü iş veya işin gereği dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle onu bedenen veya ruhça zarara uğratan bir olay’’ (Tuncay-Ekmekçi ,2011 s 286)
- ‘’Kazanın, işyerinde, iş yapılırken ve işçinin işi ile ilgili bir nedenle ortaya çıkması halinde iş kazası olarak vasıflandırılır
- İş kazası işin yapımı ve yürütümü sırasında meydana gelen tehlikeli durum ve tehlikeli davranışların zaman ve mekân şartlarında bir araya gelmesinden kaynaklanan, ölüm, hastalık, yaralanma, zarar veya hasara sebebiyet veren istenmeyen olaylardır
- ‘’İş kazası çalışanın iş nedeniyle zararlı faktörlere maruz kalması sonucu uğradığı bedensel hasardır.’’
- ‘’ İş kazası emniyetsiz hareket ve şartlardan doğan, çalışanların can güvenliğini tehlikeye sokan, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın zarara uğramasına neden olan veya üretimin bir süre durmasına yol açan, önceden planlanmamış ani olaylar şeklinde tanımlanabilir’’
- DSÖ ve ILO tanımları çok genel kalmış gibi.
- 6331 sayılı yasa tanımında sigortalı olma şartı mevcut değil ki bu kamu çalışanları yararına tam bir hakkaniyet örneğidir
- AÖF tanımında dışarıdan gelen bir olay ibaresi tartışmaya açılabilir
- Akbıyık ve ark.tarafından vurgulanan işyerinde vurgusu tartışmaya açıktır çünkü görevlendirmeler nedeniyle işyeri dışında oluşan kazalar da iş kazası sayılır
- Park ve ark.sadece bedensel hasarı ele almıştır
- Resul KURT tanımı emniyetsizliği vurgulamış ki tartışmaya açık olabilir
- Seval Akgün ve 6331 tarafından sunulan işin yapımı tanımında şunu sormak lazım; işveren çalışana tanımlanmış görevi dışında bir vazife verirse olay iş kazası mıdır değil midir?
- Akgün tarafından yazılmış bulunan hastalık tanımını açmak gerekir mi? Ayırt edilmesi nasıl olacak iş kazası mı meslek hastalığı mı?
- Tüm tanımlar için varsayılan çalışan yaralanması, teçhizat hasarlanması ve işin durması olmaz ise de olay iş kazası değil midir? Gerçi işin kısa bir süre de olsa durması her koşulda olur.
Tanımların ortak noktaları ele alınarak:
İş kazası çalışanın mekân ve zamandan bağımsız olarak işveren tarafından verilmiş herhangi bir görevi gerçekleştirirken yapılan işin gerekliliklerinden dolayı görevlendirmenin gerektirdiği zaman içinde, ayrıca işverence verilen bir araç ile işin yapıldığı yere gidip gelirken, emziren kadın çalışanın çocuğunu emzirmek için verilen zamanlarda bedensel veya ruhsal zarara uğramasına, iş için kullanılan araç gereçlerde hasara neden olan ve işin bir müddet durmasına yol açan olaydır. Bu kadar geniş bir tanımda bile tartışmaya açık noktalar olabilir.
Bu geniş tanımın ışığında iş kazası unsurlarına bakacak olursak:
- Zaman
- Ortam
- Çalışan olmak (5510 sayılı yasaya göre kendi işini yapan bağımsız çalışan için de iş kazası terimi geçerlidir.)
- Kazaya uğramak
- Kaza ile verilen görevin zamansal ve mekânsal ve olay olarak ilişkisinin olması
- İşveren tarafından verilen bir görev olması ki bu çalışanın genel görev tanımı dışında bir görevlendirme de olabilir
- Tartışmalı bir şık: Bedensel veya ruhsal hasar olmayınca iş kazası değil mi? Ruhsal hasarın sınırı nedir?
Kalıcı olması şart mı? Çalışanın o andaki korku duygusu bile ruhsal hasar sayılır mı?
Görüldüğü gibi sınırları çok geniş olan bir kavram.
Ancak burada önemli olan şu: İş kazaları tam olarak sıfır düzeyine çekilemezse de hedefimiz “sıfır kaza” olmalıdır. Bu da koruma ve önleme ile olur.
Ayrıca burada iş sağlığının eğitim başlığında önemli 2 madde konuşulmalıdır:
- Çalışanın yazılı emir olmadan iş tanımı dışında görevlendirme -özellikle zaman ve mekân değişiyorsa- kabul etmemesi, bilmediği işi üstlenmemesi;
- İşverenin görevlendirme yaparken zaman, mekân ve görev üçlemesinin sınırlarını çok net olarak belirlemesi.
Bunları hatırlatmak ise yine İSG profesyonelinin işidir.
Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınır. Bu tabi ki olası en hafif cezadır. Tüm bu olasılıklar bağlamında İSG profesyonellerinin tüm uyarılarını mutlaka yazılı yapması gerektiği notu tekrar düşülmelidir.
İşveren iş kazalarını kazadan sonraki, meslek hastalığını öğrendikten sonraki 3 gün içinde, sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını 3 gün, yetkili sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları 10 gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmekle yükümlüdür. İşyeri hekimi ise meslek hastalığı ön tanısı koyduğu çalışanı, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder
İş kazasının kök nedenleri arasında %88 tehlikeli davranışlar, %10 tehlikeli durumlar mevcut iken %2 oranda kaçınılmaz durumlar söz konusudur. %98 oranında önlenebilir iş kazaları. Tehlikeli davranışlar ise şahsi kusurlar, eğitim yetersizliği, fiziki yetersizlik ve uygunsuz fiziki ortam ile oluşur
İş kazaları sadece kaza geçiren çalışanı etkilemez. Çalışanın merkezde olduğu halkalar halinde ailesini, iş yerini, çalışma arkadaşlarını, toplum sağlığını ve ekonomisini olumsuz etkiler.
Tüm bu yazılanların ana fikrini özetleyecek olursak: Farklı tanımlamaları olan iş kazası halkalar halinde bireyden tüm toplumu olumsuz etkiler. En önemli özelliği ise /98 oranında engellenebilmesidir.
TEMEL İŞ SAĞLIĞI / AYAS/ BORDO BİLİM YAYINLARI kitabından alıntı yapılmıştır.
Yazı kaynak gösterilerek kullanılabilir
KAYNAKLAR
3. Anadolu Üniversitesi İSG Kitabı, Açık Öğretim Fakültesi Yayını, No: 2020, 2014.
26. Kurt R., Herkes İçin İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi Seçkin Yayınları 2013
39. Moral E., İşyeri Hekimliği Nobel Tıp Kitabevleri 2018
44. Koç M., Akbıyık N., Türkiye’de İş Kazalarının Maliyetleri Ve Çözüm Önerileri, Akademik Yaklaşımlar Dergisi Kış 2011 2/2 129-175
45. Akgün S., Sağlık Sektöründe İş Kazaları Sağlık Akademisyenleri Dergisi 2015 2/2 S 67-75
46. Park S.M. ve ark. Satisfaction With Life And The Risk Of Occupational İnjury, Annals of Occupational and Environmental Medicine (2018) 30:49
47. 6331 sayılı yasa
